Founders Agreement – prawny fundament relacji założycieli

Na koncepcję Founders Agreement (umowy założycielskiej) natrafiłam ponad dekadę temu, śledząc najlepsze praktyki w Dolinie Krzemowej. Kiedy w 2015 roku pisałam pierwszy w Polsce artykuł na temat FA, dokument ten był w naszych realiach wciąż nowością, a część prawników uważała go za niepotrzebne komplikowanie współpracy. 

Dziś sytuacja uległa diametralnej zmianie. Founders Agreement jest obecnie jednym z pierwszych dokumentów podpisywanych przez świadomych założycieli. Jest to instrukcja działania i zabezpieczenie ładu korporacyjnego, która precyzyjnie określa zasady współpracy, zanim jeszcze pojawią się pierwsze tarcia. Kluczową zaletą FA jest niejawność w przeciwieństwie do samej umowy spółki, co pozwala na elastyczne i szczegółowe uregulowanie wewnętrznych relacji.

Polski reverse vesting a ograniczenie ryzyka

Choć standardem w USA jest vesting (stopniowe „nabywanie” udziałów w czasie), w polskim porządku prawnym wdrażamy go poprzez klauzulę reverse vesting. Oznacza to, że udziały lub akcje są obejmowane przez founderów na starcie, natomiast w przypadku przedwczesnego odejścia wspólnika, spółce lub pozostałym wspólnikom przysługuje umowne prawo odkupu części udziałów, która nie została jeszcze „odpracowana” (niezavestowana). Ten mechanizm eliminuje ryzyko „martwych udziałów” – udziałów należących do nieaktywnego już wspólnika, które mogłyby zablokować przyszłą rundę inwestycyjną.

Kluczowe postanowienia vestingu:

• Harmonogram i cliff: Należy wprost opisać harmonogram nabywania (np. 4 lata) oraz okres cliff (np. 12 miesięcy), po którym następuje pierwsze uwolnienie puli.
• Wycena i kolejność odkupu: Należy precyzyjnie określić, komu przysługuje opcja odkupu (spółce, wspólnikom i w jakiej kolejności), terminy jej wykonania oraz formułę wyceny (np. rynkowa, uzgodniona, nominalna).
• Zabezpieczenie odkupu: W celu gwarancji wykonania prawa odkupu, powinno się wprowadzić wysokie kary umowne oraz nieodwołalne pełnomocnictwo do sprzedaży udziałów.

Scenariusze wyjścia: good leaver vs. bad leaver

Umowa Założycielska musi rozróżniać kategorie odejścia wspólnika, ponieważ ma to bezpośredni wpływ na rozliczenie finansowe. W praktyce rozróżniamy odejścia niezawinione (zdrowie, siła wyższa, rozwiązanie bez winy, czasem rezygnacja za zgodą) oraz odejścia zawinione (rażące naruszenie obowiązków, działanie na szkodę, nielojalność). Ta kwalifikacja przekłada się na cenę odkupu udziałów:

• część „niezavestowana” przy odejściu zawinionym – zwykle wartość nominalna,
• część „zavestowana” przy odejściu niezawinionym – rynkowo (formuła/wycena).

Warto dodać też okres naprawczy (np. 14 dni) dla uchybień możliwych do usunięcia.

Proces decyzyjny, role i ład korporacyjny

W FA opisujemy realne zakresy obowiązków founderów (np. produkt/technologia, sprzedaż, finanse i operacje), czyli kto odpowiada za jakie obszary w projekcie, co w połączeniu z reverse vesting pozwala sprawnie zarządzać strukturą osobową. Warto też zdefiniować katalog spraw zastrzeżonych, wymagających zgody wszystkich albo większości założycieli. Dodatkowo dobrą praktyką jest, aby przewidzieć prostą ścieżkę rozwiązywania sporów oraz mechanizmy wyjścia z impasu decyzyjnego (tzw. deadlock).

Jeśli FA podpisujemy przed rejestracją spółki, zapiszmy wprost jak ma wyglądać ład korporacyjny w przyszłej umowie spółki. Może to dotyczyć przykładowo powołania Rady Nadzorczej, zapisania klauzul lock-up czy uprawnień osobistych (np. prawa weta).

Własność intelektualna i klauzule lojalnościowe

Całość własności intelektualnej (IP) powinna należeć do spółki i być wolna od obciążeń, co jest kluczowe z perspektywy przyszłego inwestora. Należy zabezpieczyć przeniesienie praw na trzech poziomach:

1. Founderzy: Pisemne przeniesienie majątkowych praw autorskich (kody, projekty), w tym praw zależnych, wraz z przekazaniem repozytoriów, domen i dostępów; oświadczenia o braku ograniczeń i konfliktów.
2. (jeśli dotyczy) Pracownicy (etat): Klauzule przeniesienia praw na wszystkich polach eksploatacji, poufność, klauzule dot. wynalazków pracowniczych.
3. Kontraktorzy (B2B): Konieczność pisemnej cesji praw (bez tego spółka nie nabywa praw), przekazanie kodu i materiałów źródłowych, kontrola licencji open-source.

Dodatkowe klauzule

W FA konieczne moim zdaniem jest również zawarcie klauzul regulujących m.in.:

• Zakaz konkurencji: czyli precyzyjne określenie działań konkurencyjnych oraz okresu obowiązywania zakazu (również po odejściu foundera) i zabezpieczenie go karą umowną.
• Poufność (confidentiality): czyli bezterminowy obowiązek zachowania w tajemnicy Informacji Poufnych dotyczących spółki i samej Umowy Założycielskiej.

Podsumowując, dobry FA odpowiada na trzy pytania: jak dziś dzielimy własność i obowiązki; co dzieje się, gdy ktoś odchodzi; co dzieje się, gdy spółka rośnie.

Autorka: Paula Pul – przedsiębiorczyni i współzałożycielka LAWMORE, butikowej kancelarii wspierającej startupy i fundusze inwestycyjne. Specjalistka w zakresie inwestycji kapitałowych Venture Capital, od 2013 roku doradza spółkom technologicznym i funduszom VC przy transakcjach oraz budowaniu struktur prawnych umożliwiających dynamiczny rozwój firm.