Z tego artykułu dowiesz się:

• jakie elementy powinna zawierać umowa założycielska (Founders Agreement);

• na czym polega program opcyjny dla pracowników i jakie są z tego korzyści;

• o czym należy pamiętać podczas negocjacji z inwestorami;

• jaka metoda jest najlepsza do wyceny udziałów w start-upie.

Umowa założycielska między wspólnikami

Wiele start-upów jest owocem długoletniej znajomości założycieli. Czasami znają się oni jeszcze ze szkolnej ławki, niekiedy przepracowali razem wiele lat w korporacji. I chociaż nie jest to regułą, śmiało można założyć, że tego typu relacje charakteryzuje dość wysoki poziom zaufania. Niestety wspólne prowadzenie biznesu sprzyja sytuacjom, które mogą prowadzić do konfliktów między wspólnikami. Dlatego już na samym początku warto zabezpieczyć swoje interesy, podpisując umowę założycielską, czyli tzw. Founders Agreement. 

Co to jest Founders Agreement?

Founders Agreement to pierwsza umowa, którą powinni podpisać wspólnicy po założeniu firmy. Jej celem jest regulacja warunków współpracy i ustalenie najważniejszych kwestii dotyczących udziału założycieli w prowadzeniu biznesu. Umowa założycielska stanowi zabezpieczenie interesów twórców start-upu w przypadku ewentualnych nieporozumień, do jakich może dojść w przyszłości. Co należy uwzględnić w Founders Agreement?

1. Informacje o podziale udziałów w firmie. 

2. Określenie wkładów wniesionych przez założycieli.

3. Określenie praw i obowiązków wspólników.

4. Opis procesu decyzyjnego. 

5. Zasady dotyczące prawa autorskie i korzystania z własności intelektualnej.

6. Zasady zbycia udziałów w spółce (vesting).

Z punktu widzenia prawa nie istnieje coś takiego jak jednolity wzór umowy założycielskiej. Nic więc nie stoi na przeszkodzie, żeby dopasować jej treść do indywidualnych potrzeb przedsiębiorców oraz celów danego projektu. Warto jednak pamiętać o kilku podstawowych elementach, które powinny się w niej znaleźć. Szczególnie istotne są zasady zakupu i sprzedaży udziałów spółki. Zdobycie finansowania zewnętrznego jest bowiem jednym z pierwszych poważnych wyzwań, jakie stoją przed założycielami start-upu. Dlatego dobrze jest odpowiednio wcześniej przygotować się do negocjacji z inwestorami. W końcu lepiej mieć 20% udziałów w spółce przynoszącej wielomilionowe zyski, niż 100% w projekcie, który jest nierentowny. Ponadto ustalenie przejrzystej strategii sprzedaży udziałów stawia całe przedsięwzięcie w dobrym świetle i zwiększa szanse na pozyskanie środków od inwestorów. Umowa założycielska powinna zostać przygotowana we współpracy z doświadczonym prawnikiem, który będzie umiał doradzić jakie dodatkowe zapisy warto w niej zawrzeć. Warto podpisać FA u notariusza, aby nie ograniczać jej wykonywalności, jednak nie jest to obowiązkowe.  

Program opcyjny dla pracowników

Program opcyjny dla pracowników, czyli tzw. ESOP (Employee Stock Option Plan) to doskonały sposób na wynagradzanie i motywowanie najlepszych specjalistów w firmie. Polega on na tym, że część udziałów w spółce przekazywana jest pracownikom w zamian za ich wkład w rozwój biznesu. ESOP pozwala zbudować lojalny zespół składający się z najlepszych ekspertów w branży. Podział udziałów między osoby zatrudnione w firmie czyni z nich jej współwłaścicieli. Od tego momentu zyski firmy mają bowiem bezpośredni wpływ na wartość opcji. A to ma istotny wpływ na motywację do pracy. Jakie warunki powinny zostać dokładnie opisane w regulaminie programu opcyjnego? 

1. Vesting – określa zasady, na których pracownicy nabywają prawo do udziałów w firmie wraz ze stażem pracy.

2. Ograniczenie zbywania udziałów spółki – zwykle jest takie samo jak w przypadku założycieli start-upu.

3. Prawo pierwszeństwa – to obowiązek sprzedaży udziałów spółki innym pracownikom lub samej spółce.

4. Good leaver – określa sytuacje, w których pomimo odejścia z firmy pracownik nie traci prawa do nabytych opcji.

5. Bad leaver – określa sytuacje, w których pracownik traci prawo do udziałów.

6. Cena i czas wykonania.

Polscy przedsiębiorcy podchodzą do programów opcyjnych ze sporym dystansem, jednak na Zachodzie ESOP cieszy się dużą popularnością. Chętnie korzystają z niego zarówno duże organizacje jak Huawei, Carter’s, czy Brookshire Brothers jak i młode start-upy, które nie mogą sobie jeszcze pozwolić na wypłatę wysokich pensji pracownikom. W takich sytuacjach ESOP często stanowi istotny element negocjacji warunków zatrudnienia. Foundersi kuszą wówczas kandydatów wizją potencjalnie wysokich zysków ze sprzedaży udziałów, jeśli biznes odniesie komercyjny sukces. Część specjalistów godzi się na niższe zarobki w zamian za udziały w firmie. Na wyobraźnię działa też fakt, że historie wielu milionerów z Doliny Krzemowej zaczynały się właśnie w taki sposób (np. pierwsi pracownicy Google czy Facebooka).

Sprzedaż udziałów w spółce – negocjacje z inwestorami

Negocjacje z inwestorami należą do jednych z najbardziej stresujących rozmów, jakie na początku swojej biznesowej drogi muszą przeprowadzić przedsiębiorcy. Pozyskanie kapitału zewnętrznego stanowi pierwszy poważny sprawdzian dla firmy, a od przebiegu samych negocjacji często zależy przyszłość całego projektu. Przedsiębiorcy powinni wcześniej zapoznać się z różnymi zapisami, jakie zwyczajowo znajdują się w umowach inwestycyjnych, aby wiedzieć, co mogą negocjować, a czego lepiej unikać. Jakie zapisy powinny znaleźć się w typowej umowie z inwestorami?

• prawo pierwszeństwa (first right of refusal), czyli pierwszeństwo zakupu udziałów przez wspólników, w przypadku gdy jeden z nich zdecyduje się na zbycie udziałów spółki;

• klauzula tag along, nakazująca osobie, która chce sprzedać swoje udziały, wpłynąć na nabywcę w taki sposób, aby odkupił proporcjonalną część udziałów od pozostałych wspólników;

• klauzula drag along, stanowiąca lustrzane odbicie klauzuli tag along;

• nakaz wyłączności operacyjnej, nakazujący założycielom start-upu zobowiązać się do tego, że poświęcą 100% swojego czasu na rzecz rozwoju firmy;

• vesting określający zasady uwalniania udziałów;

• liquidation preference, czyli zapis określający, na jakich zasadach i kiedy może nastąpić uprzywilejowane wyjście kapitałowe ze spółki;

• lock-up, czyli zobowiązanie obu stron umowy do niezbywania udziałów przez określony czas.

Umowa inwestycyjna, podobnie jak Founders Agreement, nie jest uregulowana ustawowo. Powinna ona regulować najważniejsze zasady współpracy między wspólnikami, w tym wypadku start-upem i inwestorem. Jednak to, co ostatecznie się w niej znajdzie, zależy bezpośrednio od indywidualnych ustaleń podczas negocjacji. Więcej o tym jak współpracować z inwestorami, można znaleźć w naszym kursie “Jak pozyskać finansowanie na rozwój firmy?”

Jak wycenić udziały w spółce?

Aby wycenić wartość udziałów w firmie, należy najpierw obliczyć wartość całego przedsiębiorstwa. Do obliczeń można wykorzystać jedną z trzech metod:

• porównawczą, w której wartość firmy ustala się w porównaniu do innych spółek obecnych już na rynku, które szczegółowo podają swoje dane, a ich wartość jest publicznie znana;

• majątkową, która zakłada, że wartość spółki jest równa wartości posiadanych przez nią aktywów netto;

• dochodową, która polega na szacowaniu zdolności przedsiębiorstwa do generowania zysków w przyszłości. 

Do wyceny udziałów start-upu najczęściej stosuje się metodę dochodową. Daje ona najlepszy obraz tego, jakie zyski może osiągnąć firma w perspektywie najbliższych lat oraz jakie jest ryzyko ewentualnych strat.

Podział udziałów w spółce to ważny moment w budowaniu start-upu i należy się do niego odpowiednio przygotować. Warto zasięgnąć rady doświadczonego prawnika, który pomoże założycielom zapoznać się z prawnym żargonem, sporządzi wzory dokumentów i udzieli wskazówek na co zwrócić uwagę podczas negocjacji z inwestorami.