System zamówień wojskowych. Od potrzeb do wymagań dla dostawców

Zamawianie sprzętu wojskowego wymaga współpracy różnych podmiotów i instytucji. Jest to kluczowy element w modernizacji i utrzymaniu zdolności operacyjnych sił zbrojnych. Dobre zrozumienie całego systemu zamówień pozwala z jednej strony na przygotowanie się do współpracy z wojskiem od strony instytucjonalnej, a z drugiej – na zaplanowanie konkretnych działań w obszarze zintensyfikowania współpracy pomiędzy ekosystemem innowacyjności a jednostkami wojskowymi.

Zaangażowane instytucje w procesie zamówień

Sprzęt wojskowy to wyposażenie specjalnie zaprojektowane lub zaadaptowane do potrzeb wojskowych i przeznaczone do użycia jako broń, amunicja lub materiały wojenne. Proces pozyskiwania SpW (w tym usług i dostaw) określa Decyzja nr 116/MON Ministra Obrony Narodowej[1].

Proces zamówień SpW nadzoruje minister obrony narodowej, który jest również przewodniczącym Rady Modernizacji Technicznej (organ doradczy) – do jej zadań należy w szczególności ustalanie priorytetów w sprawach dotyczących modernizacji technicznej Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. Rolę zastępców przewodniczącego pełnią przedstawiciel Sztabu Generalnego Wojska Polskiego oraz przedstawiciel Agencji Uzbrojenia.

Jakie są kluczowe podmioty zaangażowane w proces zamówień?

• Sztab Generalny Wojska Polskiego, który odpowiada m.in. za identyfikację potrzeb dla zdolności operacyjnych;
• Agencja Uzbrojenia, która odpowiada m.in. za definiowanie wymagań sprzętowych, prowadzenie postępowania o udzielenie zamówienia publicznego, zawieranie umów i ich nadzorowanie, a także prowadzi nadzór nad realizacją badań naukowych w zakresie techniki i technologii obronnych oraz prac rozwojowych;
• Inspektorat Sił Zbrojnych, który odpowiada m.in. za pozyskiwanie części, podzespołów i technicznych środków materiałowych, modyfikacje i naprawy SpW, wsparcie i utrzymanie eksploatacji (outsourcing) oraz czynności związane z wycofaniem SpW z Sił Zbrojnych RP.

Oddzielne procedury pozyskiwania specjalistycznego SpW na własne potrzeby posiadają: Wojska Specjalne, Wojska Obrony Terytorialnej, Wojska Obrony Cyberprzestrzeni, Żandarmeria Wojskowa.

Jak wygląda proces pozyskiwania SpW?

Proces pozyskiwania sprzętu wojskowego składa się z następujących etapów:

1. Przegląd potrzeb dla zdolności operacyjnych. Celem przeglądu jest przedstawienie propozycji zaspokojenia braków w zdolnościach materialnych i niematerialnych oraz sposobów i warunków ich realizacji w perspektywie długofalowej.

2. Opracowanie wymagań sprzętowych. Dokumenty powstałe na tym etapie zawierają wymagania dotyczące konstrukcji, przeznaczenia, parametrów i funkcji, jakie ma realizować planowany do pozyskania SpW.

3. Studium wykonalności. Są to załączniki do wymań sprzętowych, które zawierają w szczególności analizę rynku w zakresie dostępności, w tym analizę istniejących technologii krytycznych lub rozwiązań technicznych, analizę potrzeby rozwoju technologii do wyższych poziomów gotowości technologicznej (ang. technology readiness level, TRL) oraz analizę kosztów pozyskania i życia SpW.

4. Zatwierdzenie wymagań sprzętowych przez Radę Modernizacji Technicznej.

5. Planowanie środków finansowych na SpW. Na tym etapie następuje ujęcie odpowiedniego zadania w „Planie modernizacji technicznej”, będącym centralnym planem rzeczowym prowadzonym przez Sztab Generalny Wojska Polskiego.

6. Pozyskanie konkretnego SpW. Kluczową rolę na tym etapie odgrywa Agencja Uzbrojenia, która może zakupić sprzęt (wraz z dostosowaniem), zlecić prace rozwojowe lub inne usługi, a także przeprowadzić modernizację SpW. Każdy z ww. trybów charakteryzuje się odmiennymi procedurami i dokumentacją po stronie resortu, zasadniczo realizowany jest jednak na podstawie przepisów Ustawy z dnia 11 września 2019 r. – Prawo zamówień publicznych. Wyjątek stanowią zamówienia realizowane w amerykańskim programie rządowym Foreign Military Financing oraz w Agencji Wsparcia i Zamówień NATO, a także zamówienia zakwalifikowane jako tzw. podstawowy interes bezpieczeństwa państwa.

Certyfikacja i standaryzacja, czyli wymagania dostawców sprzętu wojskowego

Jednym z częstych pytań w rozmowach z podmiotami ekosystemu innowacji jest to, jakie wymagania należy spełnić, aby być dostawcą sprzętu wojskowego. Rozwiązania dostarczane do wojska muszą spełniać szereg wymagań zawartych w specyfikacji technicznej. Jest to dokument określający cechy danego wyrobu w zakresie wymagań technicznych, jakości i bezpieczeństwa użytkowania. Mogą być one weryfikowane na różne sposoby, tzn. poprzez:

• sprawdzenia weryfikacyjne,
• testy,
• ocenę zgodności w zakresie obronności i bezpieczeństwa.

Zasadniczo wszystkie te sposoby sprowadzają się do weryfikacji, czy sprzęt oferowany wojsku spełnia parametry określone w specyfikacji technicznej. Co istotne, czynności te realizowane są przed wprowadzeniem wyrobu do użytku, a niektóre nawet przed zawarciem umowy (w zakresie parametrów uznanych za kluczowe).

Wyroby przeznaczone na potrzeby obronności i bezpieczeństwa państwa podlegają ocenie zgodności, aby upewnić się, że sprzęt, który będzie użytkowany przez żołnierza lub funkcjonariusza, nie zagraża ich życiu lub zdrowiu oraz że jest bezpieczny dla środowiska. Ocena ta może być realizowana w jednym z trzech następujących trybów:

• oświadczenie dostawcy, że wyrób jest zgodny ze specyfikacją,
• badania przeprowadzane przez jednostkę badawczą,
• certyfikacja przeprowadzona przez jednostkę certyfikującą.

To, w jakim trybie prowadzona jest ocena zgodności, zależy od cech i parametrów technicznych wyrobów oraz ich znaczenia dla obronności i bezpieczeństwa państwa. Szczegółowy wykaz wyrobów podlegających ocenie zgodności wraz z trybami jej przeprowadzenia znajduje się w załączniku do Rozporządzenia Ministra Obrony Narodowej z dnia 11 stycznia 2013 r. w sprawie szczegółowego wykazu wyrobów podlegających ocenie zgodności oraz sposobu i trybu przeprowadzania oceny zgodności wyrobów przeznaczonych na potrzeby obronności państwa.

Z perspektywy NATO szczególnie ważna jest „standaryzacja”, której celem jest stosowanie wspólnych standardów zarówno w procedurach operacyjnych, jak i wyposażenia wojska. By to osiągnąć, opracowuje się porozumienia standaryzacyjne (ang. standardization agreement, STANAG). Zadaniem standaryzacji jest osiąganie interoperacyjności wojsk, która stanowi warunek konieczny dla zdolności prowadzenia sojuszniczych, wielonarodowych operacji koalicyjnych. Dlatego rozważając współpracę z wojskiem, dobrze zgłębić również temat standaryzacji.

Rola projektów naukowo-badawczych w resorcie obrony narodowej

Jednym z elementów całej tej układanki są projekty naukowo-badawcze, które mogą być szczególnie atrakcyjne dla środowiska naukowego tworzącego polski ekosystem innowacyjności. Projekty te co do zasady mają na celu:

• zwiększenie kompetencji krajowych ośrodków naukowych i przemysłowych w obszarze technologii, które mogą zostać wykorzystane dla zaspokojenia potrzeb obronności i bezpieczeństwa państwa;

• opracowanie technologii służących realizacji zidentyfikowanych, perspektywicznych potrzeb dla zaspokojenia zdolności operacyjnych Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej;

• zmniejszenie kosztów i ryzyka niepowodzenia projektów rozwojowych, których realizacja wymaga zastosowania nowych technologii;

• opracowanie technologii, w tym technologii przełomowych, których rozwój i zastosowanie może w znaczący sposób zmienić obraz przyszłego pola walki.

Reasumując, projekty te mają więc na celu zwiększenie obronności kraju poprzez rozwój technologii, które wzmocnią siły zbrojne.

Koordynatorem głównym działalności naukowo-badawczej w resorcie obrony narodowej jest dyrektor Departamentu Innowacji MON, któremu powierzono również zadanie wypracowania celów polityki innowacyjności. Kluczowe obszary, w których należy prowadzić badania naukowe, zostały wskazane w dokumencie „Priorytetowe kierunki badań naukowych w resorcie obrony narodowej w latach 2021–2035”. Jest on publicznie dostępny.

Jak zatem realizować tego typu projekty? Wykonawcy projektów naukowych i rozwojowych wyłaniani są z zachowaniem przepisów Ustawy z dnia 11 września 2019 r. – Prawo zamówień publicznych, np. w ramach konkursów ogłaszanych przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju. Projekty te realizowane są również w ramach współpracy bilateralnej i międzynarodowej, Europejskiej Agencji Obrony, NATO, Unii Europejskiej oraz konkursów Narodowego Centrum Badań i Rozwoju.

Kontrola eksportowa

Ostatnim wątkiem wartym poruszenia, by przedstawić pełny obraz zamówień wojskowych, są wytyczne dotyczące kontroli eksportowej produktów podwójnego zastosowania. Co do zasady handel międzynarodowy towarem, technologiami i usługami o strategicznym znaczeniu dla bezpieczeństwa państwa oraz utrzymania międzynarodowego pokoju podlega surowszej kontroli niż produkty przeznaczone wyłącznie na rynek cywilny. Istnieją jednak towary i usługi, które mają potencjał do wykorzystania zarówno w celach militarnych, jak i cywilnych. Są one nazywane produktami podwójnego zastosowania. W zależności od rodzaju towaru i jego przeznaczenia eksporter może być zobowiązany do uzyskania specjalnego zezwolenia na wywóz poza granice Unii Europejskiej.

Produktami podwójnego zastosowania mogą być zarówno substancje chemiczne wykorzystywane do produkcji materiałów wybuchowych, jak i oprogramowanie czy maszyny. Dotyczy to najczęściej takich branż jak chemiczna, telekomunikacyjna, technologiczna, przemysł maszynowy, wydobywcza czy paliwowa. Konkretnymi przykładami tego typu produktów mogą być: roboty, sprzęt telekomunikacyjny, systemy nawigacyjne, maszyny do spawania, stopy metali, elektronika.

Obrót z zagranicą produktami podwójnego zastosowania został szczegółowo uregulowany przez rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/821 z dnia 20 maja 2021 r. ustanawiające unijny system kontroli wywozu, pośrednictwa, pomocy technicznej, tranzytu i transferu produktów podwójnego zastosowania (Dz. Urz. UE L Nr 206, str. 1) oraz przez ustawę implementującą to rozporządzenie do polskiego porządku prawnego, tj. ustawę o obrocie z zagranicą towarami, technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa, a także dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.

Eksport produktów podwójnego zastosowania wymaga zezwolenia, które wydaje Ministerstwo Rozwoju i Technologii, Departament Obrotu Towarami Wrażliwymi i Bezpieczeństwa Technicznego, Wydział Kontroli Eksportu.

Najważniejsze wnioski

W podsumowaniu warto podkreślić krótkie wytyczne dla ekosystemu innowacyjności w Polsce.

• Z perspektywy instytucji otoczenia biznesu (IOB) jest to włączenie się w proces formułowania wyzwań i dialog techniczny.
• Z perspektywy dostawców szczególnie ważne są certyfikacja i znajomość procesu zamówień SpW, a także dialog techniczny, np. z Agencją Uzbrojenia.
• Z perspektywy organizacji, np. jednostek naukowych, szczególnie ważne są projekty badawczo-rozwojowe.

Artykuł jest częścią raportu „Technologie dla Obronności” promującego  akcelerator innowacji obronnych DIANA. Więcej pod linkiem: https://pfrsa.pl/technologiedlaobronnosci